Moreel leiderschap
Een van de belangrijkste kwaliteiten die burgers van de politie verwachten is onkreukbaarheid. Helaas lijkt de gekozen opzet van de Nationale Politie ook op dat gebied ongunstig uit te pakken. De nadruk op efficiency door schaalvergroting en prestatiedwang op basis van managementcijfers heeft ook het morele klimaat binnen het korps geen goed gedaan. Leidinggevenden zijn van deze ontwikkeling zowel de aanjagers als de dupe.
Effectief leiderschap is voor een politieorganisatie van groot belang. Bij de invoering van de Nationale Politie zijn echter twee ingrijpende veranderingen doorgevoerd die de ruimte daarvoor flink hebben verminderd. Ten eerste werd gekozen voor een grootschalige en gecentraliseerde opzet van het korps, die de interactie tussen de collega’s en hun (directe) leidinggevenden heeft verminderd en/of sterk geformaliseerd. Ten tweede werd voor het aantal politiemedewerkers een maximum gesteld. In feite werd daardoor de bestaande onderbezetting doodleuk overgeheveld naar het nieuwe korps. De nieuwe leidinggevenden op de werkvloer werden opgezadeld met de praktische gevolgen (roosters niet rond te krijgen, oplopend ziekteverzuim).
Overbelast
Anno 2018 zijn de funeste gevolgen voor het leidinggeven binnen de politie onmiskenbaar. Teamchefs en sectorhoofden melden al jarenlang dat zij door de enorme werkbelasting niet voldoende aandacht kunnen geven aan hun personeel. En dus kunnen ze ook onvoldoende werk maken van hun voorbeeldfunctie op integriteitsgebied. Tegelijkertijd worden ze wel geacht jaarlijks 9.000 klachten over de politiemedewerkers en 1.500 interne onderzoeken af te handelen. In veel gevallen volgen ze dan maar blindelings het juridisch advies, hetzij uit tijdgebrek, hetzij omdat ze te weinig weten van het probleem of de collega in kwestie.
Onpersoonlijk
De NPB heeft drie jaar moeten procederen om één van zijn leden vrijgesproken te krijgen van plichtsverzuim. Zijn leidinggevende had volgens de rechter te weinig rekening gehouden met de persoonlijke omstandigheden van de politieambtenaar. Binnen de Nationale Politie is het risico daarop vrij groot, gewoon omdat het voor een leidinggevende ondoenlijk is om al zijn medewerkers goed te kennen. Dat is een ingebouwde onmogelijkheid en een van de redenen waarom de Nationale Politie in zijn huidige vorm op gespannen voet staat met de principiële vereisten van goed georganiseerd politiewerk.
Belevingswereld
Datzelfde geldt voor de managers aan de top van de Nationale Politie. De korpsleiding en de eenheidsleidingen gedragen zich niet als gezaghebbende en richtinggevende collega’s, maar als een raad van bestuur. In hun functieomschrijving is niet opgenomen dat ze voeling moeten hebben en houden met de belevingswereld van de mensen op de werkvloer – en in de meeste gevallen doen ze dat dan ook niet. Het gevolg is dat de korpsleiding volslagen verrast is als de medewerkers zich verraden blijken te voelen als ze horen dat ‘hun’ korpschef doodleuk een bijzonder agressieve CAO-inzet van minister Grapperhaus heeft onderschreven.
Op (te) grote afstand
Kortom: de opzet van de Nationale Politie leidt ertoe dat leidinggevenden vaak geen gehoor (kunnen) geven aan de roep om steun, motivatie en open dialoog vanaf de werkvloer. Anno 2018 zijn politiemensen onverminderd gemotiveerd over de inhoud van hun werk en de bijdrage die ze daardoor kunnen leveren aan een veilige en rechtvaardige maatschappij. Als het gaat om hun leidinggevenden voelen ze afstand en emotionele vervreemding.
Regels overtreden
Die wordt er niet minder op als blijkt dat het regelmatig voorkomt dat collega’s hun hogere posities binnen het korps gebruiken om zichzelf te bevoordelen. In de NRC van vandaag (vrijdag 10 augustus) meldt journalist Marcel Haenen dat de Nationale Politie tien leidinggevenden disciplinair wil bestraffen vanwege plichtsverzuim. Ze zouden zich op ongeoorloofde wijze hebben laten fêteren door commissaris Ad Smit, die eerder dit jaar werd ontslagen wegens verduistering van politiegeld. Op kosten van de politie zouden ze in de Ziggo Dome concerten hebben bijgewoond van artiesten als Mark Knopfler en Prince of kaartjes hebben gekregen voor optredens van De Toppers of wedstrijden van Ajax in de Johan Cruijff ArenA.
Opvallend milde straffen
Het korps heeft deze collega’s laten weten voornemens te zijn disciplinaire maatregelen te treffen. Ze zullen financieel worden bestraft met boetes van gemiddeld een paar honderd euro. In mijn ogen opvallend milde straffen. Het opleggen van geldboetes aan mensen in deze salarisklasse heeft sowieso geen afschrikwekkend effect. Bovendien zijn deze straffen niet vergelijkbaar met de sancties die doorgaans aan ‘gewone dienders’ opgelegd bij het overtreden van regels. Die worden dan zonder pardon overgeplaatst of krijgen voorwaardelijk ontslag. Al met al is dit opnieuw een erg wrang verhaal, dat slecht is voor het moraal van de troepen en schadelijk voor het gezag van alle leidinggevenden.
Kenmerkend voor het organisatorische karakter van de Nationale Politie is de krampachtigheid waarmee dit soort misstappen bij voorkeur wordt weggemoffeld. Voor kritische vragen aan leidinggevenden is geen ruimte. Bij de minste geringste poging tot discussie klapt het korps dicht als een oester. Dat is fnuikend voor het leervermogen van de organisatie en dus voor het streven naar een zo integer mogelijke politie. Politieleiders zouden actief moeten bouwen aan een korps met een open en reflectieve houding. Een korps dat bewust zoekt naar feedback op zijn eigen gedrag en ideeën, om daarvan te leren. Daar wordt iedereen beter van – ook in moreel opzicht!