Politie worstelt met opvang verwarde personen

De invoering van de Wet Verplichte Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) in januari 2020 heeft helaas niet geleid tot de gehoopte verbeteringen in de zorg en daardoor ook niet tot een verminderde belasting van de politie. De onderzoeksjournalisten Catrien Spijkerman en Emy Koopman publiceerden afgelopen week over hun bevindingen in Trouw en De Groene Amsterdammer. Op vrijdag 16 oktober gaf NPB-hoofdbestuurder Nine Kooiman een interview over het onderwerp in de Vijf Uur Show op SBS 6.

Geen psycholoog
Spijkerman en Koopman spraken tijdens hun onderzoek ook uitgebreid met Koen Simmers, inmiddels twaalf jaar werkzaam bij de politie, brigadier in de eenheid Zeeland-West-Brabant en ook lid van het NPB-hoofdbestuur. In het omgaan met verwarde personen voelt hij zich tekortschieten. ‘Ik kan wel praten met mensen, daar heb ik ook een training voor gehad, maar hier ben ik niet voor opgeleid, ik ben geen psycholoog. Bovendien zie ik er met mijn wapen ook snel uit als de vijand.’ Dan kan het vreselijk uit de hand lopen, zoals Simmers meermalen meemaakte. ‘Een inbreker of geweldpleger houdt al snel op als je hem eenmaal hebt, maar een verwarde persoon die in jou iets heel dreigends ziet, blijft zich verzetten, die is zich letterlijk aan het doodvechten.’

Toenemend aantal confrontaties
Sinds 1 januari 2020 is de Wet verplichte GGZ van kracht: een wet die gedwongen zorg regelt voor mensen met een psychische stoornis die een gevaar zijn voor zichzelf of anderen. ‘De nieuwe wet zou betere zorg moeten opleveren. Daardoor zou de politie minder werk krijgen op dat terrein, omdat de zorgpartners meer aan zet zijn’, zegt Margot Snijders, beleidsadviseur voor de politie Amsterdam. Maar helaas: de ondervraagde agenten blijken in 2020 zelfs vaker dan vorig jaar geconfronteerd te zijn met verwarde personen bij wie zij ook psychische problematiek vermoeden. ‘Vanzelfsprekend zijn agenten geen psychologen, en zullen zij niet altijd correct inschatten dat er ook een stoornis is. (…) Maar dat de agenten wederom een stijging ervaren, laat zien hoe hopeloos de situatie voor hen is.’

Noodgedwongen geweldgebruik
Maar liefst 87 procent is het eens met de stelling dat zij steeds dezelfde mensen terugzien. Driekwart voelt zich daardoor met regelmaat ‘machteloos’. In plaats van met boeven vangen zijn agenten naar eigen inschatting gemiddeld een derde van hun tijd kwijt aan de opvang van personen met verward gedrag. Meer dan de helft van de agenten meldt bovendien regelmatig meer geweld tegen deze mensen te (moeten) gebruiken dan ze zouden willen. ‘Wij knokken vaak met mensen die gewoon ziek in hun hoofd zijn’, zegt een brigadier uit Limburg. ‘Echt triest dat het zover is gekomen.’

Velen missen het stroomstootwapen (taser) als optie tussen de pepperspray en het vuurwapen. ‘Geweldsmiddelen en trainingen bieden niet voldoende houvast om het hoofd te bieden aan wat er nu speelt’, schrijft een teamchef uit Amsterdam. ‘Hierdoor lopen steeds meer collega’s fysiek en mentaal klappen op.’

Dwangvervoer
Een belangrijk knelpunt voor de politie is het vervoer van personen in psychische verwarring. Al in 2016 kondigde toenmalig korpschef van Amsterdam, Pieter-Jaap Aalbersberg, aan daarmee te willen stoppen als deze mensen geen strafbaar feit hadden gepleegd. Niet alleen had de politie in zo’n geval eigenlijk geen wettelijke bevoegdheid om iemand op te pakken, maar ook was het vaak niet humaan omdat het dwangvervoer de psychische verwarring alleen maar groter maakte. De nieuwe wet biedt die wettelijke basis alsnog, maar de politie wist een toelichtende tekst af te dwingen waarin staat dat de ggz verantwoordelijk is voor het vervoer. De politie zou volgens deze nieuwe afspraken ‘alleen indien dat noodzakelijk is’ ter ondersteuning kunnen worden ingeschakeld. Altijd vergezeld door een hulpverlener.

Wachten op de crisisdienst
De praktijk is echter anders, zo blijkt uit de enquête onder NPB-leden. ‘Wij vervoeren in principe niet, maar in feite wel’, aldus een wijkagent uit Den Haag. Hij is niet de enige. Ruim 60 procent van de ondervraagden geeft aan in 2020 al minstens tweemaal iemand in psychische verwarring te hebben vervoerd. Het wachten op de crisisdienst duurt simpelweg te lang en soms komt die speciale hulpdienst van de zorg helemaal niet, omdat zij de ernst anders inschat of al bezet is.

Ruim 80 procent van de respondenten liet weten gemiddeld langer dan een uur te moeten wachten op de crisisdienst. Alleen in Amsterdam, waar al jaren een speciale vervoersdienst is en strikte afspraken zijn gemaakt, is de aanrijtijd korter, maar ook daar moet de helft van de agenten nog geregeld langer dan een uur wachten. Volgens agenten leidt dat tot onhoudbare situaties, voor de persoon zelf, agenten en omstanders. ‘Tijdens het lange wachten raakt de patiënt vaak in paniek (…) waardoor de situatie vaak escaleert en wij toch maar besluiten om iemand zelf te vervoeren’, aldus een hoofdagent van de eenheid Midden-Nederland.

Sommige agenten noteren uit nood de regels creatief toe te passen: ‘Als de ambulance niet wil komen, dan de verwarde persoon aanhouden voor verstoring openbare orde of iets anders, zodat deze op het bureau beoordeeld kan worden.’

Opsluiten enige optie
Ook daaraan zou met de nieuwe wet een einde komen: geen mensen met psychische problemen meer in de cel. Dat zou alleen nog mogen als iemand een strafbaar feit heeft begaan. Ook dat blijkt in de praktijk lastig. Zo’n 60 procent van de agenten zegt dit jaar nog iemand in psychische verwarring in de cel te hebben gezet. In veel gevallen zien agenten opsluiting op het bureau als de enige optie in afwachting van de crisisdienst. Dat meldt ook een operationeel expert uit Noord-Holland. Vanwege het ontbreken van een geschikte opvanglocatie worden ‘alle patiënten’ nog ingesloten in een politiecel. ‘Hiervan zijn de burgemeester, officier van justitie en eenheidsleiding op de hoogte.’

Verplichte behandeling
Als agenten iemand overdragen aan de crisisdienst, hopen ze op een aanvraag tot verplichte behandeling. Daaraan zijn echter strenge criteria verbonden: je kunt iemand die niets strafbaars heeft gedaan niet zomaar beroven van fundamentele rechten. De ggz oordeelt geregeld dat het gevaar niet ernstig genoeg, niet acuut genoeg of niet behandelbaar is, of dat het gevaar niet voortkomt uit een psychische stoornis. ‘Het oordeel bij binnenkomst is in vrijwel alle gevallen dat deze persoon alleen verward is, maar geen gevaar voor zichzelf en anderen’, schrijft een operationeel expert uit Den Haag. ‘Dus binnen een paar uur staat hij/zij weer op straat.’ Dit is een grote frustratie van de politie. 69 procent van de agenten in de enquête vindt dat de beoordelaar van de crisisdienst vaak niet ziet hoe ernstig de situatie is.

‘Geen toverstokje’
De ggz benadrukt dat gedwongen zorg geen magisch middel is. Psychiater Jeroen Zoeteman: ‘Het overnemen van de regie door allerlei verplichte zorg op te leggen, leidt lang niet altijd tot verbetering. Wat je bijvoorbeeld ziet is dat mensen dan ook in de kliniek heel suïcidaal worden.’ Hendrik Boon, sociaal-psychiatrisch verpleegkundige bij Arkin, vult aan: ‘Er wordt vaak naar de ggz gewezen van ‘zwaaien jullie met je toverstokje’, maar wij hebben geen toverstokje. Mensen hebben vaak al zo lang problemen op allerlei terreinen, daar kan zorg maar beperkt wat aan veranderen.’

‘De rek is eruit’
De agenten in de enquête tonen een grote mate van inlevingsvermogen, zowel voor de ggz, waarvan zij het capaciteitsgebrek goed kennen, als voor de mensen in psychische nood. Maar de rek is er voor velen wel uit. Er moet echt wat veranderen, stelt ook Koen Simmers. ‘Ik heb veel waardering en begrip voor de specialisten van de ggz, maar ik heb ook ervaren wat er kan gebeuren als de politie een verward persoon door de ggz laat beoordelen en die niet wordt opgenomen. Meerdere malen konden we iemand een uur later weer van het spoor, de snelweg of een flatgebouw halen. We hebben zelfs een keer meegemaakt dat iemand kort na de beoordeling daadwerkelijk suïcide pleegde. Dan voel je je als agent echt machteloos.’

Kwestie van beschaving
‘Dat we kwetsbare mensen zo behandelen, daarvan zeggen alle agenten: dit kan niet’, aldus NPB-voorzitter Jan Struijs. ‘Met mensen uit de ggz zijn we bezig om in de opleiding meer aandacht te besteden aan wat agenten kunnen doen bij deze groep zodat we geweld kunnen voorkomen.’ Tegelijkertijd vindt Struijs dat de politie is opgezadeld met een maatschappelijk probleem dat niet bij hen thuishoort. De mate waarin de politie met deze kwetsbare mensen te maken krijgt, zegt niet veel goeds over onze beschaving.’

-----------------------

Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico vroeg de leden van de NPB in een online-enquête expliciet naar ervaringen met personen met verward gedrag bij wie zij ook psychische problematiek vermoeden. De enquête leverde bruikbare antwoorden op van 1.076 politiemensen die nu werkzaam zijn. Alle eenheden in Nederland waren vertegenwoordigd. Een meerderheid van de respondenten werkt op straat. Een uitgebreider overzicht van de uitkomsten is te vinden op www.platform-investico.nl.