Vrijheid, blijheid… invaliditeit?

De behandeling is nog niet afgerond en wordt na het voorjaarreces van de Tweede Kamer vervolgd. Op welke termijn is nog onduidelijk.

-----------------------------------------------------------------------------

Hoeveel schade en verminkingen aan mens en milieu mag een riskante ‘feestelijke traditie’ op één dag opleveren voordat besloten wordt dat de nadelen niet langer opwegen tegen de voordelen?

De Nationale Politie, de politievakbonden NPB, ACP en Equipe en de Centrale Ondernemingsraad van het korps vinden dat de afgelopen jaarwisseling een kantelpunt is bereikt op vuurwerkgebied. Het risico op blijvende invaliditeit of zelfs het overlijden van politiemensen tijdens hun werk rondom oud en nieuw is ontoelaatbaar gestegen.

Zij roepen de volksvertegenwoordigers op deze ontwikkeling onder ogen te zien, in samenhang met de andere nadelige gevolgen van het huidige vuurwerkbeleid voor mens, dier en natuur. Dan blijft er in het algemeen belang maar één optie over: de invoering van een algemeen verbod op de verkoop, het bezit en het afsteken van vuurwerk.

Zo’n verbod zal niet voldoende zijn om politiemensen en andere hulpverleners tijdens oud en nieuw volledig te beschermen tegen vuurwerkagressie. Maar het is wel een noodzakelijke stap om een begin te maken aan het verkleinen van de explosief toegenomen gezondheidsrisico’s die zij tijdens hun werk lopen.

Op woensdag 19 februari vanaf 15:30 uur bespreekt de Tweede Kamer een wetsvoorstel van Groen Links/Partij van de Arbeid en de Partij van de Dieren voor een volledig verbod op consumentenvuurwerk in Nederland. Alleen al als blijk van erkenning van en waardering voor de zwaarte van het politiewerk anno 2025 verdient dit wetsontwerp steun van de Tweede Kamer – inclusief de fracties die het Hoofdlijnenakkoord van het kabinet Schoof hebben ondertekend.

Het afsteken van vuurwerk door burgers rondom de jaarwisseling is in Nederland opgekomen in de jaren zestig van de vorige eeuw. Het is dus een relatief recente ‘traditie’, waarvan de risico’s in twintig jaar tijd flink zijn toegenomen. 

Voor alle duidelijkheid: artsen, politiemensen en andere hulpverleners hebben het afsteken van vuurwerk door amateurs altijd al vooral gezien als een bron van menselijke ellende en geweld, zeker in combinatie met de hoeveelheden alcohol en drugs die tijdens oud en nieuw geconsumeerd worden. Waar de meeste burgers konden wegkijken, werden deze professionals elk jaar weer met hun neus op de soms afgrijselijke gevolgen gedrukt.

'Bommen en granaten'
Twee ontwikkelingen hebben die risico’s inmiddels tot ongekende hoogte opgestuwd. Ten eerste is er steeds meer steeds zwaarder vuurwerk in omloop gekomen. Voor deze projectielen is het woord vuurwerk niet langer toereikend; het zijn in feite explosieven. De verkoop en het afsteken van deze ‘bommen en granaten’ is in Nederland verboden, maar de handhaving van dit verbod is problematisch en laat (nog) veel te wensen over.

Agressief vandalisme
Ten tweede is er een aanvullende traditie ontstaan om de jaarwisseling te benutten voor het zoeken van de confrontatie met de politie door allerlei agressieve vormen van vandalisme - inclusief het belagen van hulpverleners en het willekeurig vernielen van andermans eigendommen (auto’s) en publieke voorzieningen. Ook hier geldt: veel burgers kunnen het zich veroorloven daar geen enkele moeite te hebben - maar veel politiemensen juist niet. Zij worden ingezet om de jaarwisseling voor de burgers onderling ordelijk en veilig te laten verlopen en zien zich daarbij steeds meer geconfronteerd met burgers die eropuit lijken  agenten blijvende invaliditeit te bezorgen of erger.

Op basis van hun ervaringen tijdens de jaarwisseling 2024/2025 meldden in een NPB-enquête maar liefst vier op de tien politiemensen dat ze liever niet meer willen werken tijdens oud en nieuw.

Feiten en cijfers jaarwisseling 2024-2025
●         Het aantal geregistreerde incidenten was 8.292: een toename van 12 procent ten opzichte van de vorige jaarwisseling.|
●         In totaal werden 295 politieagenten en 49 hulpverleners slachtoffer van fysiek en/of verbaal geweld. Een forse stijging (55 respectievelijk 113 procent) ten opzichte van het gemiddelde aantal in de afgelopen vier jaar. 
●         Het aantal vuurwerkslachtoffers dat zich meldde op een SEH-afdeling of huisartsenspoedpost was 1.162. Van deze letselschade werd 40 procent veroorzaakt door legaal consumentenvuurwerk.
●         Er vielen twee doden door vuurwerk.
●         De maatschappelijke schade loopt in de tientallen miljoenen euro’s. De particuliere (materiële) schade wordt geschat op 16 miljoen euro, fors meer dan de 12,7 miljoen euro van vorig jaar. De werkelijke schade ligt aanmerkelijk hoger door medische en immateriële kosten, zakelijke claims en niet-verzekerde overheidseigendommen.
●         Vuurwerk heeft een aanzienlijke milieu-impact. Rond de jaarwisseling worden de normen voor de uitstoot van fijnstof structureel overschreden. De achtergebleven vuurwerkresten zorgen voor langdurige milieuschade.

Als bovenstaande gebeurtenissen op een willekeurige andere dag zouden plaatsvinden, zou ogenblikkelijk de noodtoestand worden uitgeroepen. Waarom accepteren we dit dan elk jaar opnieuw tijdens oud en nieuw?

Consumentenvuurwerk is sowieso linke soep
De noodzaak van een totaal landelijk vuurwerkverbod wordt vaak ontkracht door te wijzen op het al verboden (knal)vuurwerk en het tekortschieten van de handhaving op dat gebied. Ook het nu nog toegestane consumentenvuurwerk levert echter een aanzienlijke bijdrage aan de veiligheidsproblemen rondom de jaarwisseling. Er zijn meerdere voorbeelden bekend van cakeboxen die opzettelijk op hun kant werden gelegd en daarna op agenten afgevuurd.

Daarnaast raken jaarlijks honderden mensen gewond door legaal consumentenvuurwerk, vaak met ernstig en blijvend letsel, zoals oogschade en brandwonden . De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) bevestigt deze gevaren: ruim 41 procent van het geteste vuurwerk voldeed niet aan de veiligheidseisen. Bovendien werd 12,7 procent van het vuurwerk als onvoldoende beoordeeld, maar desondanks toegelaten op de markt. Het probleem ligt dus niet bij het gebrek aan handhaving op illegaal vuurwerk, maar bij de gevaren die het legale consumentenvuurwerk zelf met zich meebrengt.

Handhaafbaarheid
Een veelgehoord argument tegen een algeheel vuurwerkverbod is dat het effectief handhaven onmogelijk zou zijn. De politie zou daarvoor te weinig capaciteit en middelen hebben. Politiemensen geven echter aan dat een landelijk verbod handhaving juist gemakkelijker zou maken. De huidige situatie is onoverzichtelijk: het is moeilijk om legaal van illegaal vuurwerk te onderscheiden. Dat wordt anders na de invoering van een verbod: dan is elke knal er letterlijk een te veel. Een verbod leidt er ook toe dat er meer accent komt te liggen op de opsporing van illegale handel dan op handhaving op straat.

Een succesvolle handhaving van een landelijk vuurwerkverbod is gebaat bij de volgende extra maatregelen, die het korps, de bonden en de ondernemingsraad dan ook voortvarend zullen uitvoeren danwel steunen.
●         Herijken van de politie-inzet op basis van ervaringen tijdens de afgelopen jaarwisseling.
●         Gerichte opsporing en controles op de handel in illegaal vuurwerk. Denk ook aan Joint Investigation Teams inclusief de Dienst Infra, BOD-en en politie uit Duitsland en België.
●         Inzetten van digitale opsporingsmiddelen en geavanceerde opsporingstechnieken.
●         Bestuurlijke aanpak vuurwerk, waarbij het bevoegd gezag een passende bestuurlijke maatregel oplegt. Denk aan sluiting van panden of last onder dwangsom.
●         Versterken van internationale inspanningen om met buurlanden tot afspraken te komen.
●         Investeren in alternatieve vieringen, zoals vuurwerk-, licht- en droneshows.
●         Bewustwordingscampagnes om het draagvlak voor het verbod te vergroten.

NPB-voorzitter Nine Kooiman: ‘Natuurlijk hebben we met een algeheel vuurwerkverbod niet meteen een incidentloos oud en nieuw. Maar de invoering daarvan zal een ‘speelveld’ creëren waarop we beter kunnen handhaven. Een volledig verbod is niet het sluitstuk, maar een begin, een randvoorwaarde voor een op termijn weer veilige(r) en feestelijke jaarwisseling.’